Dostoyevski'nin 1877 yılında, "Bir Yazarın Günlüğü" serisinin bir parçası olarak yayımladığı "Gülünç Bir Adamın Düşü", yazarın tüm büyük felsefi ve manevi temalarının damıtıldığı, kısa ama son derece yoğun bir alegorik öyküdür. Bu eser, insanlık tarihinin ruhsal bir panoramasını, yani Altın Çağ'ı, Düşüş'ü ve nihai Kurtuluş umudunu, tek bir adamın gördüğü apokaliptik bir rüya üzerinden anlatan bir mesel niteliği taşır. Öykü, St. Petersburg'un kasvetli atmosferinde yaşayan, hayattaki her şeyin anlamsız olduğuna ("vız gelir") inanan ve bu yüzden intihar etmeye karar vermiş, isimsiz bir entelektüelin birinci şahıs ağzından anlatılır.
Konu
Öykünün anlatıcısı, hayatı boyunca herkes tarafından alay edilen ve kendisini "gülünç" olarak niteleyen, "Yeraltından Notlar"daki karakterin ruhsal bir akrabasıdır. Ancak onun nihilizmi, daha derin bir umutsuzluktan kaynaklanır; evrendeki mutlak kayıtsızlığa o kadar inanmıştır ki, kendi varlığı da dâhil olmak üzere hiçbir şeyin bir değeri kalmamıştır. Tam da intihar edeceği o karanlık ve yağmurlu gecede, sokakta umutsuzca yardım isteyen küçük bir kız çocuğuyla karşılaşır. Anlatıcı, küçük kızı kabaca reddeder ve yoluna devam eder. Ancak bu an, onun sarsılmaz kayıtsızlığının ilk kez çatladığı andır. Odasına dönüp silahını eline aldığında, aklına küçük kıza karşı duyduğu o ani ve beklenmedik acıma hissi gelir. Eğer hiçbir şeyin anlamı yoksa, neden bir başkasının acısı karşısında utanç ve merhamet duymuştur? Bu soru, onun intiharını ertelemesine ve koltuğunda uykuya dalmasına neden olur.
Bu uyku sırasında gördüğü rüya, öykünün kalbini oluşturur. Rüyasında kendini kalbinden vurur ve gömülür. Mezarın soğukluğunda beklerken, gizemli bir varlık tarafından mezarından çıkarılır ve uzayın derinliklerinde baş döndürücü bir yolculuğa çıkarılır. Sonunda, dünyanın günahla tanışmadan önceki halinin birebir kopyası olan, cennet gibi bir gezegene varır. Bu gezegenin insanları, Düşüş'ten önceki Adem ve Havva gibidir; masum, neşeli, doğayla ve birbirleriyle mutlak bir uyum içinde yaşayan, sevgi dolu varlıklardır. Onların bilgisi akla değil, sezgiye ve evrensel bir sevgi hissine dayanır. Bilime, tapınaklara ya da yasalara ihtiyaçları yoktur, çünkü onlar zaten bir bütünün parçasıdır.
Anlatıcının trajedisi ve insanlığın trajedisi, onun bu mükemmel dünyayı tek başına yozlaştırmasıyla başlar. O, nasıl olduğunu tam olarak bilmese de, onlara yalan söylemeyi öğretir. Bu ilk yalan, cennet bahçesindeki yılanın ısırığı gibidir; ondan sonra şehvet, kıskançlık, onur, utanç, ayrılık ve acımasızlık gibi tüm insani günahlar bir virüs gibi yayılır. Çok geçmeden bu insanlar gruplara ayrılır, diller icat eder, birbirleriyle savaşmaya başlar ve acıyı kutsayan dinler kurarlar. Akıl, sevginin yerini alır; bilim, mutluluğun formülünü aramaya başlar. Anlatıcı, yarattığı bu cehenneme dehşet içinde tanık olur ve onlara kendisini çarmıha germeleri için yalvarır, böylece onların günahını üstlenerek kefaret ödemeyi umar. Ancak onlar, onu sadece bir deli, bir "gülünç adam" olarak görüp alay ederler.
Bu korkunç rüyanın sonunda uyanan adam, artık bambaşka biridir. Gördüğü rüya, ona basit ama sarsıcı bir "Hakikat"i ifşa etmiştir: İnsanlığın asıl ve doğal hali, o rüyadaki cennet halidir ve oraya geri dönmenin tek yolu "başkasını kendin gibi sevmektir." Bu, Hristiyanlığın en temel öğretisinin, felsefi bir deneyimle yeniden keşfedilmesidir. O andan itibaren anlatıcı, intihar fikrinden tamamen vazgeçer ve hayatını bu basit hakikati vaaz etmeye adar. İnsanların ona yine güleceğini, onu yine "gülünç" bulacağını bilir, ama artık bu onun için önemli değildir. Çünkü o, Hakikat'i görmüştür ve artık hayatının bir anlamı vardır. Öykü, anlatıcının ilk iş olarak sokakta reddettiği o küçük kızı bulmaya karar vermesiyle sona erer. Bu, soyut bir vaazdan, somut bir eyleme ve şefkate geçişin simgesidir ve Dostoyevski için nihilizme karşı tek gerçek zaferin yolunu işaret eder.
|
