Dostoyevski'nin 1861 yılında, on yıllık Sibirya sürgününün ardından edebiyat dünyasına döndüğü ilk büyük roman olan "Ezilenler ve Aşağılananlar", yazarın hem eski sentimental üslubundan izler taşıyan hem de gelecekteki büyük trajedilerinin felsefi derinliğinin tohumlarını eken bir köprü eseridir. Roman, St. Petersburg'un sisli ve acımasız atmosferinde, iç içe geçmiş iki trajik hikâye üzerinden, fedakârlığın, onurun, şeytani bir egoizmin ve masumiyetin ezilişinin dokunaklı bir panoramasını sunar. Eserin anlatıcısı, yazarın kendi gençliğinden otobiyografik izler taşıyan, yoksul ve idealist bir yazar olan İvan Petroviç, namıdiğer Vanya'dır.
Konu
Romanın ana olay örgüsü, Vanya'nın çocukluk aşkı Nataşa İhmenyev'in etrafında şekillenir. Vanya, Nataşa'ya derin ve karşılıksız bir aşkla bağlıdır, ancak Nataşa, Prens Valkovski'nin saf, çekici fakat son derece zayıf iradeli oğlu Alyoşa'ya âşık olarak ailesinin evinden kaçar. Bu kaçış, sadece Vanya'nın kalbini kırmakla kalmaz, aynı zamanda Nataşa'nın gururlu babası Nikolay Sergeyeviç'in, Prens Valkovski ile olan hukuki mücadelesini kişisel bir onur savaşına dönüştürerek kızını lanetlemesine ve evlatlıktan reddetmesine neden olur. Bu andan itibaren Vanya, kendisini reddeden kadının mutluluğu ve onuru için her türlü fedakârlığı göze alan, onunla Alyoşa arasında bir arabulucu, bir sırdaş ve bir koruyucu melek rolünü üstlenir. Bu durum, Dostoyevski'nin eserlerinde sıkça rastlanan, karşılıksız ve kendini kurban eden sevgi temasının en net örneklerinden birini oluşturur.
Bu ana hikâyeye paralel olarak Vanya, tesadüfen hayatına giren on üç yaşındaki yetim ve gizemli kız çocuğu Yelena, yani Nelly'nin trajedisine tanık olur. Nelly, büyükbabası tarafından istismar edilen, gururlu, hasta ve insanlara karşı derin bir güvensizlik besleyen bir çocuktur. Vanya, bu savunmasız kızı himayesine alır ve onun geçmişinin karanlık sırlarını yavaş yavaş aralamaya başlar. Zamanla, Nelly'nin hikâyesinin, Nataşa'nın kaderiyle korkunç bir şekilde bağlantılı olduğu ortaya çıkar. Nelly'nin annesi, yıllar önce Nataşa'nın sevgilisi Alyoşa'nın babası olan Prens Valkovski tarafından baştan çıkarılıp terk edilmiş, bu yüzden ailesi tarafından dışlanmış ve sefalet içinde ölmüştür. Bu keşif, Prens Valkovski'nin sadece kibirli bir aristokrat değil, aynı zamanda insanları kendi zevkleri ve çıkarları için kullanıp atan, ahlaki hiçbir sınırı olmayan, soğukkanlı ve hesapçı bir kötülüğün timsali olduğunu gözler önüne serer.
"Ezilenler ve Aşağılananlar", bu iki kurbanın, Nataşa ve Nelly'nin hikâyelerini birleştirerek, Prens Valkovski'nin temsil ettiği rasyonel egoizm ve ahlaki nihilizm karşısında saf sevginin ve masumiyetin ne kadar savunmasız olduğunu gösterir. Prens, Vanya ile yaptığı felsefi bir konuşmada, ahlakın, fedakârlığın ve sevginin aptallar için olduğunu, hayattaki tek gerçeğin kişisel çıkar olduğunu soğukkanlılıkla savunur. Bu karakter, Dostoyevski'nin "Suç ve Ceza"daki Svidrigaylov ve "Karamazov Kardeşler"deki Fyodor Karamazov gibi büyük şeytani figürlerinin bir öncülüdür. Roman, melodramatik yapısına rağmen, iyilik ve kötülük, fedakârlık ve bencillik, onur ve aşağılanma arasındaki ebedi mücadeleyi, acı çeken ruhların en derin portreleri üzerinden anlatarak, yazarın olgunluk döneminin habercisi olan güçlü bir eser olarak öne çıkar.
|
