Dostoyevski'nin 1847 yılında, edebi yeteneğinin farklı yönlerini keşfettiği gençlik döneminde yayımladığı "Dokuz Mektupluk Roman", yazarın genellikle ilişkilendirildiği derin psikolojik dramlardan ve trajik temalardan belirgin bir şekilde ayrılan, bütünüyle mizahi ve satirik bir kısa öyküdür. Eser, isminden de anlaşılacağı gibi, Pyotr İvaniç ve İvan Petroviç adında iki beyefendi arasında gidip gelen dokuz mektuptan oluşur ve tüm olay örgüsü bu yazışmalar üzerinden şekillenir. Bu yapı, Dostoyevski'nin ilk romanı "İnsancıklar"daki mektup formatını anımsatsa da, buradaki amaç acıları ve duygusal derinliği değil, insan ilişkilerindeki anlamsızlığı ve iletişim kopukluğunu alaycı bir dille sergilemektir.
Konu
Hikayenin merkezinde, İvan Petroviç’in son derece acil bir meseleyi, muhtemelen bir borç alacak durumunu, görüşmek üzere Pyotr İvaniç ile bir araya gelme yönündeki bitmek bilmeyen ve her defasında hüsranla sonuçlanan çabası yer alır. Ancak Pyotr İvaniç, her mektubunda son derece kibar ve ağdalı bir dil kullanarak, akla hayale gelmeyecek bahanelerle bu buluşmadan kaçınmayı başarır. Yanlış anlaşılan saatler, aniden ortaya çıkan hastalıklar, beklenmedik misafirler ve birbiriyle karışan adresler gibi komik ve absürt engeller, basit bir buluşmayı adeta imkânsız bir göreve dönüştürür. Mektuplar ilerledikçe, karakterlerin birbirlerine karşı kullandıkları yapmacık nezaket dilinin altındaki pasif agresif ton ve giderek artan gerilim ustaca hissedilir. İki taraf da birbirini samimiyetsizlikle suçlarken, bunu yine en süslü ve dolaylı ifadelerle yapmaktan geri durmaz.
"Dokuz Mektupluk Roman", aslında Gogol'un edebi mirasına bir saygı duruşu niteliğindedir. Eserdeki bürokratik aklın saçmalığı, karakterlerin boş ve anlamsız sosyal ritüellere sıkışıp kalması ve basit bir eylemi gerçekleştirememeleri, Gogol'un öykülerinde sıkça rastlanan temalardır. Dostoyevski, bu kısa eseriyle, 19. yüzyıl Rus toplumundaki belirli bir zümrenin anlamsız kibarlık gösterilerini, iletişim kuruyormuş gibi yaparken aslında birbirini sürekli yanlış anlamasını ve modern insanın yabancılaşmasını keskin bir mizahla eleştirir. Öykü, nihayetinde hiçbir sonuca bağlanmadan, tam bir kargaşa ve karşılıklı suçlama haliyle sona erer. Bu yönüyle eser, Dostoyevski'nin sadece insan ruhunun en karanlık dehlizlerine inebilen trajik bir yazar değil, aynı zamanda toplumun ve insan doğasının gülünç yönlerini de büyük bir maharetle yakalayabilen usta bir hicivci olduğunu gösteren parlak bir örnektir.
|
