Dostoyevski'nin 1848 yılında, "İnsancıklar" ve "Öteki" gibi erken dönem eserlerinin hemen ardından kaleme aldığı uzun öykü "Zayıf Yürek" (Faint Heart), yazarın "küçük adam" arketipini bu kez alışılmadık ve ince bir psikolojik paradoks üzerinden ele aldığı derinlikli bir metindir. Bu eser, yoksulluk ya da toplumsal adaletsizlikten ziyade, aşırı bir ahlaki hassasiyetin ve ezici minnettarlık duygusunun insan ruhunu nasıl felç edebileceğini inceler. Hikâye, St. Petersburg'da son derece yakın iki arkadaş, duygusal ve kırılgan bir kâtip olan Vasya Şumkov ile onun koruyucusu ve sırdaşı olan Arkadi Nefedeviç'in samimi yaşamına odaklanır. Vasya, hayatının en iyi dönemindedir; hem sevdiği bir kadın olan Lizanka ile evlenmek üzeredir hem de cömert ve iyi niyetli üst amiri tarafından fark edilerek terfi ettirilmiştir.
Konu
Vasya'nın trajedisi, tam da bu mutluluk ve iyilik karşısında başlar. O, kendisine gösterilen bu büyük lütfun ve sevginin, özellikle de üstünün kendisine duyduğu güvenin ve arkadaşı Arkadi’nin fedakârlığının ağırlığı altında ezilir. Vasya'nın zihninde, bu iyilikler birer hediye olmaktan çıkar, ödenmesi imkânsız, devasa bir borca dönüşür. Kendi yeteneğinin ya da liyakatinin değil, sadece başkalarının merhametinin eseri olduğunu düşündüğü bu başarının yükü, onu giderek daha huzursuz ve paranoyak yapar. Basit bir görevi dahi yerine getirememeye başlar, çünkü en ufak bir hatanın bile kendisine bu denli güvenen insanlara ihanet olacağını düşünür. Bu "iyi olma yükümlülüğü" ve "minnettarlığı karşılama" baskısı, Vasya'nın ahlaki bir felce uğramasına neden olur.
Dostoyevski, Vasya'nın iç dünyasındaki bu çalkantıyı, kış gecelerinin melankolik St. Petersburg manzarası eşliğinde ustalıkla betimler. Vasya, üst üste gelen mutluluklar karşısında duyduğu derin utanç ve yetersizlik hissiyle zihnini kaybetme noktasına gelir. Arkadi, dostunu kurtarmak için ne kadar çabalasa da, Vasya'nın iç dünyasındaki bu mantıksız ama yıkıcı mantık zincirini kıramaz. Roman, Vasya'nın aklını tamamen yitirip, bu minnettarlık borcunun yarattığı zihinsel cendereden kaçmak için deliliğe sığınmasıyla son bulur. "Zayıf Yürek", bir insanın kendi mutluluğunu dahi kaldıramayacak kadar hassas bir vicdana sahip olabileceğini gösteren, yazarın ilerideki büyük romanlarında sıklıkla ele alacağı psikolojik aşırılık ve yıkıcı içgörü temalarının erken ve dokunaklı bir örneğidir. Vasya'nın durumu, Rus edebiyatındaki küçük memurun sadece dış güçler tarafından değil, kendi içindeki iyi ve kötü algısının yıkıcı gücü tarafından da ezilebileceğini çarpıcı bir şekilde ortaya koyar.
|
