Dostoyevski'nin 1846 yılında, yani edebi kariyerinin ilk ve en üretken döneminde kaleme aldığı kısa öykülerinden biri olan "Bay Prohartchin", yazarın "küçük adam" temasını bu kez bambaşka bir psikolojik boyutta ele aldığı, rahatsız edici ve trajikomik bir eseridir. Öykü, St. Petersburg'da bir pansiyonda diğer kiracılarla birlikte yaşayan, sessiz, yaşlı ve son derece yoksul bir memur olan Semyon İvanoviç Prohartchin'in hayatına odaklanır. Bay Prohartchin, dışarıdan bakıldığında acınacak halde bir adamdır; en ucuz yiyeceklerle beslenir, eski püskü kıyafetler giyer ve sosyal hayattan tamamen kopuk bir şekilde, kendi köşesinde yaşar. Onun bu aşırı tutumlu ve neredeyse insanlık dışı yaşam tarzı, pansiyondaki diğer kiracıların hem alay konusu hem de merak nesnesi olur.
Konu
Öykünün gerilimi, pansiyon sakinlerinin Bay Prohartchin'in bu sefil görüntüsünün ardında büyük bir servet biriktirdiğine dair bir dedikodu yaymasıyla tırmanır. Bu söylentiler, başlangıçta masum bir şaka gibi görünse de, Bay Prohartchin'in kırılgan zihninde derin bir paranoyaya dönüşür. Hayattaki tek dayanağı, tek güvencesi ve tek sırrı olan birikiminin açığa çıkma korkusu, onu hızla akıl sağlığının sınırlarına iter. Geceleri kâbuslar görmeye, anlamsız ve çelişkili konuşmalar yapmaya başlar. Dış dünya ile olan zaten zayıf olan bağları tamamen kopar ve kendi korkularının yarattığı bir zihinsel hapishaneye sıkışıp kalır. Dostoyevski, okuyucuyu Bay Prohartchin'in bu hezeyanlı zihninin içine çekerek, onun basit bir cimri değil, varoluşsal bir korkuyla, hayatın belirsizliklerine karşı kendini savunmak için parayı bir kalkan gibi kullanan trajik bir figür olduğunu gösterir.
Bay Prohartchin'in hikayesi, onun bu psikolojik baskıya dayanamayarak aniden ölmesiyle trajik bir zirveye ulaşır. Pansiyon sakinleri ve ev sahibesi, merakla onun eşyalarını karıştırmaya başlarlar. Sonunda, kimsenin aklına gelmeyecek bir yerde, yırtık pırtık yatağının şiltesinin içinde dikilmiş halde büyük bir meblağda para bulurlar. Bu an, öykünün en acı ve en ironik anıdır. Bay Prohartchin, bir servetin üzerinde, sefalet içinde ölmüştür. Biriktirdiği para ona ne huzur ne de güvenlik getirmiş, aksine onu insanlıktan uzaklaştıran, zihnini kemiren bir takıntıya dönüşerek ölümüne sebep olmuştur. "Bay Prohartchin", Dostoyevski'nin insan ruhunun patolojik derinliklerine inme yeteneğini sergilediği erken dönem eserlerinden biridir ve paranın ya da herhangi bir maddi güvencenin, insanın temel korkuları ve yalnızlığı karşısında ne kadar anlamsız kalabileceğinin güçlü bir portresini çizer.
|
