Stefan Zweig'ın Dostoyevski portresi, okurun eline bir kronoloji cetveli ya da ansiklopedik bilgi yığını vermeyi en baştan reddeden, bunun yerine bir ruhun en derin katmanlarına yapılan ateşli ve tutkulu bir yolculuktur. Bu eser, geleneksel bir biyografiden çok, bir ruh doktorunun kendi hastalıklı dehasıyla boğuşan bir hastanın zihinsel haritasını çıkarma çabasına benzer. Zweig için Dostoyevski, belirli bir zamanda yaşamış bir insandan ziyade, insanlığın tüm aşırılıklarını, en yüce fedakârlıklarla en karanlık içgüdüleri aynı bedende taşıyan ebedi bir prototiptir. Bu yüzden kitap, olayları sıralamak yerine, yazarın hayatındaki dönüm noktalarını—Sibirya'daki o dipsiz kuyu, onu hem yıkan hem de yeniden yaratan sara nöbetleri, kumar masasının başındaki o kendini yok etme arzusu—birer semptom gibi okur ve bu semptomların arkasındaki o devasa ruhsal çatışmayı, yani Tanrı ile Şeytan arasındaki o bitmek bilmeyen savaşı teşhis etmeye çalışır. Zweig'ın kaleminde Dostoyevski'nin hayatı, sakin bir nehir gibi akmaz; aksine, sürekli patlamaların, ani aydınlanmaların ve derin çöküşlerin yaşandığı volkanik bir coğrafyadır. Bu kitabı okumak, bir adamın hayatını öğrenmek değil, onunla birlikte o uçurumun kenarında durup aşağıya, insan kalbinin o baş döndürücü ve korkutucu derinliğine bakmaktır. Bu, bir yazarın başka bir yazarın ruhuna yaptığı tutkulu, neredeyse tehlikeli bir dalıştır ve okurunu gerçeklerle değil, bir dehanın yakıcı gerçeğiyle baş başa bırakır.
|
